Bebeğin ileride kim olacağının ilk temelleri, genler ve hamilelikte yaşananlar ile atılıyor. Çocuk dünyaya geldikten sonra 1-2 sene içerisinde ise kişiliğinin temel özelliklerini kazanıyor. Bu dönemde anne-bebek ilişkisi ne kadar iyiyse bu temeller de o kadar sağlam oluyor. Örneğin, bebek annesiyle güvenli bir bağlanma ilişkisi geliştirdiğinde, kendisini ve dünyayı sağlıklı bir şekilde ayırt eden, kendisindeki ve ötekilerdeki iyi ve kötü yönleri kavrayıp kabullenen ve kendisine ve dünyaya güven duyan bir birey olarak hayata başlıyor. Annesinin travma yaratmayan anneliği sayesinde duygularını tanımayı, duygularının ve ihtiyaçlarının sorumluluklarını almayı ve empatiyi öğreniyor.
Güvenli Bağlanma Nedir?
Güvenli bağlanma, bebek ve anne arasındaki sözsüz iletişimin oluşturduğu duygusal bağlantı ve güven duygusudur. Bebeklerde güvenli bağlanma oluşturmak, mükemmel bir ebeveyn olmanız gerektiği anlamına gelmiyor. Bağlanma sürecine nasıl daha iyi katılabileceğinizi anlayarak bebeğinizin güvenli bir bağlanma geliştirmesini ve yavrunuza yaşam için mümkün olan en iyi temeli oluşturmayı sağlayabilirsiniz. Aynı zamanda sizin de bebeğinizin çığlıklarını anlamanıza, sinyallerini yorumlamanıza ve bebeğinizin yiyecek, dinlenme, sevgi ve rahatlık ihtiyaçlarına cevap vermenize yardımcı olabilir.
İlk 2 yıl bebek, anne ile yanyana yatmalıdır.
Güvenli bağlanma için ilk olarak bebeklerin kaygılı olmaması ve kendini zararda hissettiğinde annesini hemen yanında hissetmesi önemlidir. Bunun için gece uykusunda yaşanan anksiyete durumlarında bebeğin kendini güvende hissedebilmesi için annenin hemen yanında uyuması gerekir. Bunun için özel olarak geliştirilmiş olan yeni doğan bebek yatakları ya da Montessori beşikleri en iyi örnekler olacaktır.
Ülkemizde bu yataklardan satılmaya başlanmış ve anneler için de büyük kolaylıklar oluşturulmuştur. Günümüzde birçok anne-baba tarafından yapılan en büyük yanlış daha 1 yaşındaki çocukları kendi odalarına hapsetmektir. Halbuki 2 yaşına kadar hiçbir bireyin kendine özel bir odasının olmasına ihtiyacı yoktur.
Kendini huzursuz hissettiği zaman sığınacak bir limana ve kokusunu hissettiğinde huzur bulacak bir anneye ihtiyacı vardır. Bunun için ilk 2 yıl bebeklerin anne yanındaki yataktan ayrı yatmaması önerilmektedir. Hatta aynı oda içindeki uzak bir konumda bulunan yatakların bile uygun olmadığı uzmanlar tarafından hatırlatılmaktadır. Aradaki mesafenin bir kol mesafesi kadar olması vurgulanmaktadır.
Bebekler ağladığında kucağa alınması doğrudur.
Çocuk eğitiminde genel olarak yapılan genel hatalardan biri de ağlama esnasında çocuğu kendi başına bırakmaktır. Genelde ‘ciğerleri açılsın’ düşüncesi ile onun iyiliği düşünüldüğü söylense de aslında durum tam tersidir.
Fiziksel bir acı duygusu olmadığı sürece çocuklarda ağlama normal karşılaşılan bir durum değildir. Bu sebeple ağlamaların kaygıyı işaret ettiğini ve her zaman annenin bebeğini kucağına almasının uygun olduğunu ifade edebiliriz.
Çünkü özellikle de o küçük yaşlarda bebeklerin şımarıklık için ağlama numarası yapması mümkün değildir. Ve sanılanın aksine bebekler kucağa alışmazlar.
Aksine çocuklar ne kadar çok anne kokusu ile büyürlerse o kadar sıkı bağlanırlar ve kendine güvenen bireyler olurlar. “Sana çok alışacak” ya da “şımartma bu kadar” gibi söylemler ile annenin aklı bulandırılmamalıdır. Sanıldığının aksine çocukların şımarması ya da bağımlı hale getirilmesi ilgiden dolayı değil, tutarsız davranışlardan dolayı olmaktadır. Bunun için annelerin bebeklerini kucaklarına alırken ikilemde kalmaması ve onları doya doya severek sarılmaları en doğru davranış olacaktır.
Güvenli bağlanma sadece anne ile olmayabilir.
Çalışan anneler için güvenli bağlanma konusu zaman zaman sekteye uğrayabilmektedir. Bu aşamada da bebeğin duygusal ihtiyacının giderilememesi ile ilgili kafalarda soru işaretleri belirmektedir. Gece uykusunda mutlaka bebeğin ilk 2 yıl anne ile yatması şarttır; ancak zorunlu durumlarda bebeğin gündüz bağ kurabileceği bir başka büyük de bulunabilir.
Bu büyük kişi büyükanne, bakıcı, teyze gibi yakın kişiler olabilir. Bakıcı olarak seçilecek olan kişinin de pedagojik anlamda çocuk bakımını çok iyi bilen şefkatli biri olmasına dikkat edilmelidir. Tabi bu süreçte anne haricindeki kişilerin bağlanma sürecini iyi oluşturmak önemlidir. Adım adım ikinci bir kişi ile bağ kurmanın bir yöntemi vardır.
Her ne şartla olursa olsun uzmanlar tarafından annelerin 6 aydan önce bebeklerinden ayrılıp işe başlamaları tavsiye edilmemektedir. 6 ay sonrasında işe başlayacak olan anne bebeğinin duygusal anlamda ihtiyaçlarını karşılayacak olan kişiye (büyük anne, bakıcı, teyze, hala) karar vermeli 6 haftalık (1,5 aylık) bağ sürecini başlatmalıdır. Maddeler halinde daha açıklayıcı şekilde bu 6 haftanın nasıl olmasını gerektiğini inceleyebiliriz.
Güvenli bağlanmanın sağlıklı olmadığını nereden anlarsınız?
Gece korkulu olarak, ağlayarak uyanmalar gerçekleşiyorsa ilk olarak aranacak sebep bağdır. Güvenli bağlanma işindeki sır çocukların kaygısını üzerinden alarak hayata emin adımlar atmasını sağlamakta gizlidir.
Durduk yere huzursuz bir şekilde mızmız hareketler ve ağlama nöbetleri oluyorsa, uyumak istemiyorsa, yemek yedirmekte zorluk çekiyorsanız, bebeğiniz emmeyi reddediyorsa güvenli bir bağın olmadığını söyleyebiliriz.
Buna ek olarak gelecek yıllarda, çocukluk döneminde de aşırı tepkiler, asi tavırlar, karşı gelmeler, yalan söylemeler, evden uzak durmak istemeler de yine anne ile çocuk arasında güvenli bir bağın olmadığının göstergelerindendir.
Her yaşta güvenli bağlanma mümkün mü?
İlk 2 yıl içinde sağlıklı bir şekilde bağ kurulamadı ise ve sıkıntılar baş göstermeye başlamış ise güvenli bağlanma için alarmlar çalmaya başlamış diyebiliriz.
Her yaş grubunda tekrardan anne ile çocuğun bağlanabilmesi mümkündür. Ve yine burada da gizli sır anne ile yatmaktadır. Güvenli bağın düğümü anne ile yatmaktan ve onun huzurunu hissedebilmekten geçer diyebiliriz. Bunun için 6 haftalık güvenli bağ sürecini yaş farkı göz etmeden başlatabilirsiniz.
Tek fark ise bu sefer çocuğunuz sizin odanızda yatmayacak. Siz onun odasında ve onun yatağında güven kuracaksınız. Bunun için birkaç ipucu da şu şekilde verilebilir:
1- Yatma saati geldiğinde annenin çocuk ile beraber çocuğun odasına gitmesi gerekir.
2- Beraber yatağa uzanıp duygusal bağ kurabilmesi için ilk önce küçük bir sohbet edilmeli, belki de ardından bir masal okunmalıdır. Bu sırada saçını okşamak ve ona güzel sözler söylemek de içten olduğu sürece etkili olacaktır.
3- Çocuk gece uyuduğunda siz yanından kalkarak odanıza geçebilirsiniz. Ancak sabaha kadar onunla uyumanız daha uygun olacaktır.
4- Bu güven kurma aşamasında çocuğunuza gün içinde de sakin, uysal ve samimi yaklaşmanız önemlidir. Ona kaybettiğiniz güveni tekrardan sunmalısınız. Yani size yeniden güvenebilmelidir.
Güvenli Bağlanma Oyunları
Bebeklerde güvenli bağlanmanın bir yolu da oyunlardır. Henüz sözsel iletişim olmadığı için bebeklerle oyun oynamak ve duygusal bir iletişim kurmak, anne-bebek arasındaki bağı güçlendirmede çok etkili olur. Göz teması kurduğunuz, sevgiyle kucakladığınız, eğlenceli ve bol gülümsemeli oyunlar, bebeğinizle sağlıklı ve güvenli bir bağ kurmanızı sağlar.
Peki güvenli bağlanma oyunları nelerdir? Bebeklik dönemindeki ‘ce-ee oyunu’ bebeğinize kaybolma ve geri gelme deneyimi yaşatacağı için güvenli bağ kurmada oldukça etkilidir. Göbeğinden komik sesler çıkararak, el ve ayak parmaklarıyla oynayarak, ellerini çırparak bebeğinizle güvenli bağ kurabilirsiniz. ‘Fış fış kayıkçı’ ya da saklambaç oyunu da tam bir bağlanma oyunudur.
Bebeklerde güvenli bağlanma oyunlarında kuralın olması, belli bir yerde olunması ya da belli bir zamanda oynanması gerekmez. Önemli olan bebeğinizle interaktif şekilde, dokunsal temasın olduğu, duygu mimikleri yaptığınız, olumlu enerjili oyunlar oynamanızdır. Bu oyunlar bebeğinizin özgüven hissini, güven, mizah ve eğlenebilme duygularını kazanmasına destek olur.
Bebeklerde Güvenli Bağlanma Belirtileri
Bebeğinizle güvenli bağ kurmanız için kullanabileceğiniz bu yöntemler ile ilişkinizi daha sağlam temellere oturtabilirsiniz. Göreceksiniz bebeğinizle güvenli bağ kurmak için atacağınız her adım, zamanla size bebeğinizden olumlu tepkiler şeklinde geri dönecek.
Bebeklerde güvenli bağlanmanın birçok belirtisi vardır. Güvenli bağlanan bebekler duygularını ifade etmekte zorlanmaz, anne-babayla ve çevresiyle daha güçlü iletişim kurar. Güvenli bir şekilde bağlanan bebeklerin, çocukluğun ileriki aşamalarında daha empatik olduğu gözlemlenebilir. Ayrıca bu çocuklar kararsız veya güvensiz bağlanma stilleri olan çocuklardan daha az yıkıcı, agresif ve daha olgun olabilir.
- Ebeveynlerden ayrılabilir,
- Korktuğunda ebeveynlerinin onu rahatlatmasını bekleyebilir,
- Ebeveynlerin dönüşünü olumlu duygularla karşılar, itme ya da reddetme gibi davranışlar sergilemez,
- Ebeveynin yokluğunda diğer insanlar tarafından bir ölçüde rahatlatılabilirken ebeveynleri yabancılara tercih ederler.
- Daha çabuk öğrenirler, değişime açık olurlar.
- Okul döneminde sosyal olurlar ve uyumludurlar.
- Kendilerine güvenleri yüksektir.
Kaygıyı Azaltmak İçin Yapılabilecekleriniz
Annenin işe başlaması, çocuğun bir çocuk kulübüne/okula başlaması, çocuğun yatağının ayrılması, aileye ikinci bir çocuğun gelmesi gibi gelişen olaylar ise güvenli ayrılma sürecine girer.
Bu ayrılığa öncelikle annenin hazır ve istekli olması gerekir. Anne çocuğunun yatağını ayırmaya hazır değilse, anne çocuğunu memeden kesmeye hazır değilse, çocuk ne kadar hazır olursa olsun, annenin kaygılı tavrı bu süreci etkileyecektir.
Evde Bakıma Devam Edilecek Dönem:
- Anne işe başlamadan 6 hafta yani 1,5 ay önce ikinci bağlanacak olan kişinin eve yerleşmesi gerekir. Bu şekilde görsel olarak bebeğin o kişiye alışması sağlanır. Yani şu an günümüzde bakıcıların birkaç gün önceden eve gelmesi uygun değildir. Ancak bu bağ kuracak kişinin çocuk ile bir temasta ilk hafta bulunmaması gerekir. Yine her ihtiyacı annesi tarafından giderilmelidir.
- İkinci haftaya geçiş yaptığımız zaman artık fizyolojik olarak ihtiyaçların giderilmesi sırasında ikinci bağ kuracak kişinin devreye girmesi sağlanabilir. Yani bu hafta içinde diğer kişi bebeği doyurabilir, yavaş yavaş altını değiştirmeye başlayabilir. Ancak duygusal ihtiyaç olan öğle zamanında uyutma görevini kesinlikle bu kadar erken üstlenmemelidir. Halen bu aşamada bebek, duygusal ihtiyaç olan uyku gereksinimini anneden karşılamalıdır.
- İlk ayı geride bıraktığımız zamanda artık bebek tamamen ikinci bağ kuracağı kişi ile tüm ihtiyaçlarını yavaş yavaş gidermeye başlayabilir. Ve burada dikkat edilmesi gereken nokta ikinci bağlanacak olan kişinin bir daha değişmemesi gerektiğidir. Yani “1 ay bakıcı ile denedik, sonra büyük anne gelsin, 6 ay sonra da hala gelir” denmemelidir. Bu şekilde duygu karmaşası yaşayan bebeğin psikolojik olarak kaygı sorunu ortaya çıkabilir ve anne ile de güvenli bağı bir süre sonra kopabilir.
Bu süreç içinde sağlıklı bir şekilde bağ kurmayı başarmış olsalar bile, hiçbir şey anne ile bebeğinin gece uykusunda yan yana yatmasına engel olmamalıdır. Gece uykusu duygusal anlamda da fizyolojik anlamda da en büyük gereksinimdir. Bu duygu birikimini yaptığı zamanda bebek, annenin sıcaklığını da her zaman yanında hissetmelidir. Bu detaylara özenle dikkat ederek bebeğin güven bağını kurması sağlanmalıdır.
Okula Başlayacağı Dönem:
- Güvenli ayrılma (Sağlıklı kopuş) sürecinde; ebeveynli oyun gruplarını tercih edin. Çocuğun oryantasyon ve hazır bulunuşluk seviyesine göre kademli olarak doğru zamanda ayrılmayı tercih edin. Eğitim ekibinden doğru zamanlama ile ilgili, çocuğunuzun davranış ve gelişim süreci hakkında bilgi alın.
- Çocuğun yanından ayrılacaksanız, kesinlikle ona gözükmeden, kaçarak evden çıkmayın. Mutlaka vedalaşın. Onu öpüp ona sarılın nereye gideceğinizi ne yapacağınızı kısa bir sohbetle ona anlatın ve mutlaka geri döneceğinizi söyleyin. O ağlasa bile siz sakin ve huzurlu bir şekilde ondan ayrılın. Eğer ağlayacaksanız bunu ondan ayrıldıktan sonra yapın.
- Sadece olumlu duygularını değil, olumsuz olanları da dinlemeye özen gösterin. Onu bu duygularını da anlayıp kabullendiğinizi gösterip rahatlatmaya çalışın.
- Okulun ilk gününde mutlaka yanında olmaya ona destek olmaya çalışın. Bunun kısa bir ayrılık olacağını, yeni kişilerle tanışıp yeni şeyler öğreneceğini ve iyi vakit geçireceğini ona söyleyin. Eve döndüğünde ise günün nasıl geçtiğini sorup onu sıkmadan sadece dinleyin.
Kendine güvenen çocuklar yetiştirmek, sağlam adımlar ile hür bir birey olarak yaşamını sürdürmek, kararlarında seçici olabilecek insanlar için, kendine ve başkalarına saygılı bireyler için, kaygının ne demek olduğunu bile tatmayan çocuklar için güvenli bağlanma önemsenmelidir.
Öğrenmemiz, çevremizdeki herkese de öğretmemiz gereken hassas bir konudur.
