Bebek organizmasını erişkinden ayıran en önemli özellik, sürekli bir büyüme ve gelişme süreci içinde olmasıdır. Büyüme, vücut kitlesinin artması anlamına gelirken, gelişme biyolojik işlevlerin kazanılmasını ifade eder.
Doğumdan sonraki ilk aylarda hızlı bir büyüme gösteren bebekte daha sonra büyüme hızı azalır. Süt çocukluğu dönemi olarak adlandırılan 0-1 yaş, bebeğin en hızlı büyüdüğü dönemdir.
Ancak bu büyüme hızı, birçok faktöre göre değişkenlik gösterebilir. Bunlar şu şekildedir;
Cinsiyet: Kız ve erkek bebeklerde büyüme süreci farklıdır. Erkek bebeklerde boy ve kilo kızlardan daha fazladır.
Genetik Faktörler: Anne ve babadan gelen genler bebeğin büyüme potansiyelini belirler.
Hormonlar: Tiroid hormonu ve hipofizden salgılanan büyüme hormonu bebeklik ve çocukluk döneminde büyümeyi etkileyen en önemli hormonlardır. Ergenlik döneminde ise kızlarda östrojen, erkekler testosteron artışı büyümeyi ve özellikle kemik gelişimini artırır.
Beslenme ve Metabolik Hastalıklar: İlk 2 yaşta, beslenme büyüme üzerinde direkt etkilidir. Bebeğin aldığı enerjinin %10’undan fazlası büyümeye harcanır. Normal büyüme için yeterli protein ve kalori alımı gerekir. Anne sütü ilk 6 ayda bebeğin tüm ihtiyacını karşılarken, 6 aydan sonra ek gıdalarda başlanmalıdır.
Doğum Öncesi Faktörler: Anne karnında bebeğin büyümesi plasenta yoluyla sağlanır. Plasenta ile ilgili problemler, annenin geçirdiği enfeksiyonlar, annenin kansızlık ya da vitamin eksiklikleri, annenin aldığı ilaçlar, sigara kullanımı bebeğin düşük doğum ağırlığı ile doğmasına neden olur.
Ağırlık: Doğumda bebeklerin ortalama ağırlığı 3,3 kg, alt sınır 2,5 kg, üst sınır 4,6 kg olarak saptanmıştır. Bu zamanında doğan bebekler için geçerli, erken doğanlar için farklıdır. İlk hafta içinde bebeklerde fizyolojik bir tartı kaybı olur. Bundan sonra bebek hızla kilo almaya başlar. İlk aylarda günde 20-30 g, daha sonra 15-20 g civarında kilo alımı olur.
Boy: Zamanında doğan bebeklerde ortalama 50 cm, alt sınır 48 cm, üst sınır 53,3 cm’dir. İlk 3 aylık dönemde yaklaşık 8 cm, sonraki aylarda giderek azalan hızla devam eder ve 1 yaşındaki çocuk ortalama 75 cm boya ulaşır. 1-2 yaşlarında 10-12 cm bir artış olur, çocukluk dönemi boyunca sabit hızda bir artış olur. Ergenlik döneminde kızlar daha önce büyüme atağına geçerler ve yaklaşık 18 yaşına kadar boy uzaması devam eder.
Baş Çevresi: Baş çevresi bebeklerde beyin gelişiminin bir göstergesidir. Doğumda başın boya oranı ¼ oranındadır. Baş çevre artışı, doğum öncesi ve doğum sonrası ilk aylarda hızlıdır. Doğumda baş çevresi ortalama 35 cm dir. 1 yaşında 46 cm civarındadır. Ailevi olarak baş çevresi büyük ya da küçük olabilir, önemli olan başın büyüme hızıdır.
Kronik Hastalıklar: Doğumsal kalp ya da böbrek hastalıkları, astım gibi kronik hastalıklar, sık geçirilen enfeksiyonlar büyümenin duraksamasına neden olur. Bebeğin sağlık durumunda bozulma büyüme sürecini duraksatır; bu nedenle her çocuğa belli aralıklarda büyüme izlemi yapılmalıdır. İlk ay 1-2 haftada bir, ilk 6 ayda; ayda bir, 6-12 ay arası, 2 ayda bir; 1 ile 2 yaş arasında 3-6 ay aralıklarla çocukluk döneminde ise yılda bir ölçümler yapılır.
Vücut Bölümlerinin Birbirine Oranı: Gövde ile kol-bacak uzunluğunun uyumlu olup olmadığı kontrol etmek için kullanılır. Gövdenin boya oranı, kulaç uzunluğu gibi ölçümler değerlendirilir. Beslenme durumunun değerlendirilmesine yönelik kol çevresi, baş çevresi, göğüs çevresi oranı kullanılabilir.
Diş Gelişimi: Anne karnında diş gelişimi başlar; 25 yaşında kalıcı dişlerin tamamlanmasıyla sona erer. Diş çıkarma yaşı bireysel farklılıklar gösterir. 4 ay-1 yaş arasında ilk dişler çıkar. 16 aya kadar hiç diş çıkmamışsa araştırılmalıdır. Diş çıkma sırası; alt kesiciler, üst kesiciler birinci azı dişi, köpek dişleri ve 2. azı dişleri şeklindedir.
Kemik Gelişimi: Büyüme ve gelişmenin değerlendirilmesindeki en önemli ölçütlerden birisidir. Kemik yaşı olarak adlandırılan kemik olgunlaşma düzeyi, kronolojik yaşın saptanmasında kullanılan bir yöntemdir. Uzun kemiklerin büyümesi, uç kısımda kıkırdak dokusunun gelişmesiyle başlar, kıkırdak dokunun kemikleşmesiyle tamamlanır. Büyüme hormonu kıkırdak gelişimini, tiroid hormonu ve cinsiyet hormonları ise kemikleşmeyi etkiler. D vitamini kemik gelişiminde önemli rol oynar, kalsiyumun kemiklerde yerleşmesini sağlar. Bu nedenle bebeklere anne sütü ile birlikte koruyucu dozda D vitamini verilmelidir. Yenidoğan bebekte bıngıldak gelişimi de kemik gelişiminin göstergesidir. Ön bıngıldak 10-16 aylar arasında kapanır. 3 ay kadar erken veya 18 aya kadar geç olabilir, bu sebeple baş çevresinin düzenli olarak önemlidir.
.
