Öz bakım becerisi, çocuğun gelişim dönemine uygun olarak yapabilmesi beklenen, kendi bakımını ve yaşamını başkasının yardımına ve varlığına ihtiyaç duymadan sürdürebilmesini sağlayan kişisel bakım becerilerinin tamamına denir.
Çocukların öz bakım becerilerinin temelinin atıldığı dönem okul öncesi dönemdir. Bu dönemde çocukların gelişim özelliklerine uyacak şekilde bu becerileri geliştirmesi beklenilir.
3-4 yaş arası gelişmesi beklenen öz bakım becerilerine örnek vermeden önce her şeyin temelinin bebeklikten atıldığını annelerimize hatırlatmak isteriz. Doğru komut ve yönlendirme ile bebeğinizi bu süreci aşılamaya başlayabilirsiniz.
Öz Bakım Becerileri Nelerdir?
Yemek yeme, giyinme ve tuvalet yapma en temel öz bakım becerileridir. El-yüz yıkama, diş fırçalama, burun temizleme, banyo yapma ve banyo sonrası saç bakımı bu temel becerilerin kazandırılmasından sonra gelir. Bu kazanımlar, çocuğa okulda yıllık program dahilinde kazandırılmaya çalışılmaktadır. Fakat önemli bir nokta belirtmek gerekir ki; okul öncesi süreçte ev ortamında destekleyici çalışmaların yapılması okul sürecinde işinizi daha çok kolaylaştıracaktır.
Öz bakım becerilerinin alt becerileriyse şu şekildedir:
- Bedensel temizlik kuralları, becerileri
- Giyinme ile ilgili beceri geliştirilmesi
- Yaşam alanlarını düzenlemeyle ilgili beceriler ve kurallar
- Yeterli dengeli beslenme ile ilgili beceri ve alışkanlıklar
- Dinlenme ile ilgili alışkanlıklar
- Günlük yaşam becerileriyle ilgili araç-gereçleri kullanma becerileri
- Kendini tehlike anında kazalardan koruma becerileri
- Sağlığı ile ilgili önlem alma beceri ve alışkanlıkları olarak sıralamak mümkündür.
36-48 Aylık Çocukların Öz Bakım Becerileri
- Yardımla giyinir.
- Kendine ait eşyaları toplar.
- Dişlerini yardımla fırçalar.
- Tuvalet gereksinimini yardımla giderir.
- Saçını yardımla tarar.
- Dişlerini yardımla fırçalar.
- Yüzünü, ellerini ve ayaklarını yardımla yıkayıp kurular.
- Giysilerinin ön ve arkasını ayırt ederek giyer.
- Düğmesiz, bağsız giysileri yardımsız çıkarır.
- Burnunu mendille siler.
- Kendi kendine yemek yer.
Öz Bakım Becerileri Kazandırılmazsa Ne Olur?
Öz bakım becerileri gelişmeyen çocukların yaşam kalitesi düşecektir. Beceri kazanılmaması halinde, yaş aldıkça çocuğun karşılaştığı riskler de daha büyük olacaktır. Öz bakım becerisi gelişmeyen çocukların sosyal ilişkilerinde sorunlar meydana gelmektedir. Kişisel değeri ile ilgili sorunlar meydana gelecektir. Günlük hayatla ilgili bir yaşam düzeni, rutini oluşmamış olacaktır. Öz bakım becerilerini kazanan çocuk özgüven duyar, başladığı işi bitirme davranışı ile de öz kontrolü gelişir.
Öz Bakım Becerileri Kazandırırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Zamana yayılarak öz bakım becerisi kazandırılması gerekir.
- Ebeveyn aşırı müdahaleci olmaktan kaçınmalıdır.
- Kesinlikle zorlama olmamalıdır.
- Çocuk bir beceriyi yapamadığında kızılmamalıdır.
- Çocuğa her fırsatta model olunmalıdır.
- Küçük ödüllendirmeler yapılmalı ancak maddi ödüllerden çok sosyal ve sembolik ödüllere yer verilmelidir.
Öz Bakım Becerileri Kazandırılırken Yapabilecekleriniz
- Keyifli hale getirin
- Resimli notlar asın
- Olumlu davranışı ödüllendirin
- Mükemmeli beklemeyin
- Eller çocuklarla birlikte yıkanarak örnek olunmalıdır.
- Tuvalet eğitimde en dikkat edilmesi gereken nokta mesane kontrolüdür. Mesanesini kontrol edemeyen bir çocuğun kendi ihtiyacını görebilmesini beklemeyin.
- Kıyafetleri giyerken ayna karşısında birlikte giyilebilir.
- Çocuklara kıyafetlerini giydirirken anlatarak giydirme kendi giymeyi öğrenmesinde kolaylık sağlar.
- Çocuğunuz sizinle uyumak istiyorsa, kendi yatağına yatırdıktan sonran yatağının yanında koyulan bir sandalyede oturarak, ona bir hikaye okuyabilirsiniz.
- Çocukların uyku öncesi birtakım alışkanlıkları kazanmasını sağlanmalı (örneğin; uyumadan önce düzenli olarak yapılacak diş fırçalama gibi)
- Çocuğun yemek yemiyor olması önemli bir gündem halini almamalıdır.
- Çocuğa ödül olarak çikolata, şekerleme vermeyin. Bu; bu tür gıdaların daha değerli olduğu imajını yaratır.
