Eski medeniyetlerden günümüze pek çok doğum kontrol yöntemi kullanılmıştır. Antik çağlarda çeşitli bitkilerden yararlanılmış, sıra dışı sistemler geliştirilmiştir. Bunların içinde oldukça riskli ve sağlığa zararlı yöntemler de bulunmaktadır. İlkel uygulamalar yüzyıllar içerisinde geliştirilerek bu güne kadar gelmiş, günümüzde modern tıpta kullanılan birçok yönteme temel oluşturmuşlardır. Günümüzde uygulanan birçok doğum kontrol yöntemi mevcuttur. Bunlar, koruma başarı oranlarına göre, yöntemlerine göre, barındırdıkları risklere göre çeşitli gruplara ayrılabilmektedir. Ancak gebelikten korunma yöntemleri kişiye özel olmalıdır. Kişinin yaşına, ek hastalıklarına, aile planlamasına, sağlık durumuna, yaşam tarzına bakılarak seçilmeli ve kişiye en uygun yöntem profesyonel olarak kadın doğum uzmanlarıyla birlikte karar verilmelidir.
Hormonal Yöntemler
- Doğum kontrol hapları
- Aylık iğneler
- 3 aylık iğneler
- Ertesi gün hapı
- İmplantlar (cilt altı uygulama)
Doğum Kontrol Hapları: En sık kullanılan korunma yöntemleri arasında doğum kontrol hapları yer almaktadır. Kadınlar tarafından kullanılan bu yöntemde, kadınların vücudunda var olan östrojen(kadınlık) ve progesteron(yumurtlama) hormonlarının düşük dozlar halinde alınmasıdır. Bu sayede vücudun doğal dengesi baskılandığından, gebeliğin oluşmasına da engel olacaktır. Tek başına kullanıldığında %99 oranında koruma başarısı bulunmaktadır.
Aylık İğneler: Aylık iğne düzenli olarak ayda bir kez, kas içine enjeksiyonla uygulanır. Kadında doğal olarak bulunan kadınlık hormonlarından ikisini (östrojen ve progesteron)içerir. Yumurtlama ve döllenmeyi engeller. Doğru kullanıldığında çok etkilidir. Adetin ilk yedi günü içinde tercihen ilk günü uygulanır. 35 yaş üstünde ve sigara içen kadınlar sigarayı bıraktıklarında kullanabilirler. Anne sütünün miktarını azalttığı ve yapısını değiştirdiği için emzirirken kullanılmaz. Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan (HIV/AIDS, hepatit-B, frengi, bel soğukluğu,klamidya gibi) korumaz.
3 Aylık İğneler: Düzenli olarak üç ayda bir, kas içine enjeksiyonla uygulanır. Kadında doğal olarak bulunan kadınlık hormonlarından yalnızca birini (progesteron) içerir. Yumurtlama ve döllenmeyi engeller. Doğru kullanıldığında çok etkilidir. Adetin ilk yedi günü içinde tercihen ilk günü uygulanır. Ara kanamaları olabilir ve uzun kullanıldığında kullanım sırasında adet görülmeyebilir. Anne sütünü etkilemediği için emziren kadınlar da kullanabilir. İğneler kesildikten sonra, tekrar gebe kalmak, ortalama dokuz ay gecikebilir. Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan (HIV/AIDS, hepatit-B, frengi, bel soğukluğu,klamidya gibi) korumaz.
Ertesi Gün Hapı: korunmasız ilişki sonrasında kullanılan haplardır. Hapın cinsel ilişkiden sonra ilk 2 gün içinde alınması gerekmektedir. Bu sayede döllenen yumurtaların rahme ulaşması engellenmiş olacaktır. Fakat yapılan araştırmalarda, cinsel ilişkiden 24 saat sonra kullanılan hapın korumasında azalma olduğu gözlemlenmiştir.
Cilt Altı İmplant: Kolun iç tarafından cilt altına yerleştirilen ve içeriğinde progesteron hormonu bulunan kapsüldür. Bu kapsül yaklaşık 5 yıl koruma olanağı sağlamaktadır. Bu yöntemle rahim iç tabakasının incelmesi sağlanır ve gebelik oluşmaz.
Rahim İçi Araçlar (spiral)
- Rahim içi hormonlu spiral
- Rahim içi araç (normal spiral)
Rahim İçi Hormonlu Spiral: Hormonlu spiral haznesi olan, bu haznenin içinde progesteron olan ve rahimin içerisine progesteronu lokal olarak salan, dolayısıyla vücutta sistematik progesteron etkisi yaratmayan ve bu hormonun etkisinden memenin korunmasını sağlayan, normal bakırlı spirallerden gebelikten koruyuculuğu daha fazla olan ve diğer spirallerin aksine dış gebelik riskini azaltan bir spiral türüdür.
Rahim İçi Araç (normal spiral): Spiral veya Rahim İçi Araç (RİA) spermlerin yumurtanın yanına ulaşıp döllenme olmasını, döllenme olsa bile rahim iç duvar yapısını bozarak döllenmiş yumurtanın yerleşmesini engeller. Günümüzde spiral, halen tüm dünyada en sık başvurulan doğum kontrol yöntemlerinden birisidir. Bu kadar yaygın ve sık kullanımının nedeni kolay uygulanabilir olması, ekonomik olması, takıldığı an etkinliğinin hemen başlaması ve çıkartıldığı an doğurganlığın hemen geri kazanılmasıdır.
Bariyer Yöntemleri
- Kondom (prezervatif)
- Diyafram
- Spermisitler
Prezervatif ( Kondom): Prezervatif erkekler tarafından kullanılan ve penis sertleştiği zaman takılan kauçuk kılıftır. Prezervatifin görevi, boşalma esnasında penisten gelen meninin vajinaya gitmesini engellemektir. Bu korunma yöntemiyle %88 oranında başarı sağlandığı belirtilmiştir. Prezervatifler tek kullanımlıktır ve kullanım öncesinde yırtık olup olmadığı kontrol edilmelidir.
Diyafram: kadınların rahim ağzına yerleştirdikleri, şapka şeklinde kauçuk bir korunma aracıdır. Bu yöntemle başarı oranı % 82 olarak belirtilir. Spermisid ile kullanıldığında, korunma yönteminde başarı da artacaktır.
Spermisidler: Kadınların cinsel ilişkiden önce, vajina içine uygulamış olduğu fitil, köpük veya krem şeklinde bir maddedir. Spermisidin görevi, vajinaya ulaşan spermlerin canlı kalmasını engellemektir. Bu koruma yöntemi tek başına uygulandığı takdirde %79 oranında başarı sağladığından, aynı anda farklı bir koruma yönteminin de uygulanması gerektiği tavsiye edilmektedir.
Doğal Yöntemler
- Emzirme ile korunma
- Geri çekilme
- Takvim yöntemi
Emzirme İle Korunma: Yapılan araştırmalarda, yeni doğum yapan ve bebeği 6 ay boyunca düzenli bir şekilde emziren kadınların, cinsel ilişkiye girseler dahi hamile kalmadıkları görülmüştür. Emzirme, kadınların yumurtlamasını engellemektedir. Fakat kadınların doğum sonrası ilk adet olduktan ve emzirmeyi kestikten sonra, farklı bir korunma yöntemine başvurmaları gerekecektir.
Geri Çekilme: Bu korunma yöntemi erkekler tarafından uygulanmaktadır. Cinsel ilişkide boşalmadan hemen önce, penisin vajinadan çıkarılıp dışarıya boşalma yöntemidir. Uygulandığı takdirde, yüksek başarı sağlar ve gebelikten korur. Fakat birçok çift bu yöntemi başarıyla gerçekleştiremez. Bu yüzden bu yöntemi tercih eden ve uygulayabilen çiftlerin kullanması daha doğru olacaktır.
Takvim Yöntemi: Bu yöntem kadınların uyguladıkları ve doğal bir korunma yöntemidir. Yumurtlama dönemi olarak adlandırılan dönemi kadınların gebe kalmak için en uygun oldukları dönemdir. Bu dönem içerisinde vücut, doğurganlığa dair birçok belirti vermektedir. Örneğin vücut sıcaklığın artması, rahim akıntısının miktarı ve tipi ve rahim sertliği belirtiler, yumurtlama döneminde ortaya çıkmaktadır. Bu dönem zarfında cinsel ilişkiye girilmediği takdirde, gebelikten korunmak mümkündür. Fakat bu yöntemi uygulayabilmek için, eğitim almak ve bilgi sahibi olmak şarttır.
Cerrahi Yöntemler
- Tubal sterilizasyon (kadın)
- Vazektomi (erkek)
Tubal Sterilizasyon: Halk arasında kanalların bağlanarak yapılan kısırlaştırma ameliyatı, “kordonların bağlanması”, “yumurta kanallarının bağlanması” gibi isimlerle bilinmektedir. Tıptaki ismiyle tubal sterilizasyon ameliyatı artık kesin olarak çocuk istemeyen çiftlere uygulanan cerrahi bir yöntemdir. Tıbbi literatürde ise kadınların tüplerinin bağlanarak kısırlaştırılması işlemine tubal sterilizasyon, tubal ligasyon veya tüp ligasyonu denmektedir. Tıpta kullanılan diğer isimler ise bilateral (iki taraflı) tubal ligasyon, tubal sterilizasyon ve “Pomeroy usulü” tubal ligasyon’dur (Pomeroy usulu ligasyon en sık tercih edilen ameliyat yöntemidir).
Vazektomi: Erkeklerde cerrahi işlem ile sperm hücrelerinin boşalma esnasında meniyle birlikte dışarıya çıkması önlenir. Bu işleminde geri dönüşü yoktur ve bir daha çocuk sahibi olunmaz.
Erkek ve Kadınlarda Gebelikten Korunma Seçenekleri
Kadınlarda:
- Doğum kontrol hapları
- Aylık iğneler
- 3 aylık iğneler
- Ertesi gün hapı
- İmplantlar (ciltaltı uygulama)
- Emzirme ile korunma
- Takvim yöntemi
- Spermisitler
- Diyafram
- Tubal sterilizasyon (cerrahi sterilizasyon)
Erkeklerde:
- Kondom (prezervatif)
- Geri çekilme
- Vazektomi (cerrahi sterilizasyon)
Doğum Kontrol Yöntemlerinin Güvenirliliği
En sağlıklı yöntem kişiden kişiye değişebilir. Hastanın yaşı, genel sağlık durumu, adet düzeni ve kanama miktarına, ilişki sıklığına göre hangi yöntemin size uygun olduğuna bir kadın doğum uzmanı ile görüşerek muayene olup beraber karar verebilirsiniz. Doğum kontrol yöntemlerinin güvenilirlik yüzdesi aşağıdaki gibidir:
- Doğum kontrol hapları %99
- Aylık ve 3 aylık iğneler %99
- İmplantlar (cilt altı) %99
- Ertesi gün hapı %80-85
- Prezervatif (kondom) %98
- Rahim içi araç (spiral) %98
- Diyafram %94
- Spermisit %91
- Geri çekilme %60
- Takvim yöntemi %75
- Tubal sterilizasyon (cerrahi) %99.8
İstenmeyen gebelik sonucunda kadınların kürtajla gebeliklerini sonlandırması, her ne kadar kendi bedenleri hakkında vermiş olduğu bir karar olsa da, sonrasında travma yaşamaları ve bu durumu atlatmaları uzun zaman almaktadır. Böylesine büyük bir sorumluluğu tek başına kadınların yüklenmesi hiç adil olmayan bir durumdur. Bu yüzden erkeklerin gebelikten korunma yöntemleri konusunda kadınlara yardımcı olmaları gerekmektedir. Üstelik gebelikten korunma yöntemleri, yalnızca kadınların uygulamış oldukları yöntemler değildir. Hem erkeğin hem de kadınların uygulayabileceği korunma yöntemleri mevcuttur. Elbette buradaki seçim, tamamen çiftler arasında ki karara bağlı olacaktır. Ayrıca belirtmek gerekirse, kadınlar için uygulanan korunma yönteminin birçok yan etkisi bulunuyorken, erkeklerin kullandıkları korunma yöntemlerinde neredeyse hiçbir yan etki görülmemektedir.
